Mechanizmy kontrolne są niezbędne do zapewnienia sprawnego funkcjonowania każdej organizacji, dlatego też istnieją także we wszystkich jednostkach sektora finansów publicznych. Nowelizacja ustawy o finansach publicznych wprowadziła ujednolicenie regulacji związanych z kontrolą wewnętrzną, a co za tym idzie – dopasowanie polskiej terminologii do terminologii międzynarodowej. Kontrola finansowa rozumiana jest przede wszystkim jako zbiór procedur i mechanizmów sprawdzających zaliczanych do grupy kontroli ex ante.[1]

Przedmiotem kontroli finansowej jest publiczna gospodarka finansowa, obejmująca: pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków przez państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne (jednostki budżetowe i pozabudżetowe, fundusze specjalne nazywane celowymi lub para budżetowymi, gospodarstwa pomocnicze, zakłady i przedsiębiorstwa publiczne itd.) tworzące, przejmujące, dokonujące podziału i konsumpcji produktu narodowego brutto w celu realizacji zadań państwa i samorządu terytorialnego.[2]

Na publiczną gospodarkę finansową składają się nie tylko stanowiące jej meritum dochody i wydatki w sensie ścisłym, lecz również:

*          Wyznaczenie gospodarki finansowej, obejmujące m.in. ustalanie polityki finansowej, pojmowanej jako zespół celów i środków ich osiągania w dziedzinie finansowej, tworzenie prawa regulującego działalność finansową, planowanie finansowe;

*          Realizacja działalności finansowej, w tym podejmowanie decyzji na podstawie odpowiednich danych prawa i planowania finansowego, wykonywanie decyzji w formie obsługi kasowej i rozliczeniowej;

*          Ewidencja działalności finansowej – przede wszystkim rachunkowość i sprawozdawczość finansowa, statystyka finansowa,

*          Właściwa kontrola i analiza finansowa wraz z kończącą je aprobatą lub dezaprobatą danej działalności finansowej.[3]

Kontrola finansowa obejmuje operacje finansowe, polegające na pobieraniu dochodów i dokonywaniu wydatków, jak i na wewnętrzne operacje kasowe, tj. przechowywanie oraz przesuwanie zasobów pieniężnych w obrębie kas tej samej jednostki. Zgromadzone środki pieniężne muszą być odpowiednio przechowywane aż do chwili ich wydatkowania, a w celu wydatkowania muszą być niekiedy przesunięte z jednej kasy do innej. Procesy te również wymagają skrupulatnej kontroli z punktu widzenia zabezpieczenia zasobów pieniężnych.

Dochodom i wydatkom o charakterze odpłatnym w każdej gospodarce finansowej, a więc także publicznej, towarzyszą operacje materialne. Są nimi świadczone przez jednostki organizacyjne publicznej gospodarki finansowej niektóre usługi, towary, pożyczki, za które otrzymują one zapłatę w sensie cywilistycznym; w sensie publiczno – finansowym jest to dochód odpłatny publicznej gospodarki finansowej. Zasadą jest, że operacje materialne, odpowiadające dochodom i wydatkom, podlegają kontroli finansowej, gdyż pozostawienie ich poza nawiasem wyjaławiałoby kontrolę, sztucznie oddzielając stronę materialną kontrolowanej operacji finansowej.

Przedmiotem kontroli finansowej są także dobra jednorazowego zużycia zaspokajając potrzeby produkcyjne lub konsumpcyjne w całości stają się kosztem danej produkcji czy konsumpcji, oraz dobra trwałe używane wielokrotnie w ciągu dłuższego okresu czasu.

Kontrola finansowa jest jednocześnie kontrolą gospodarczą, ponieważ praktycznie ich rozdzielenie jest niemożliwe. Gospodarka finansowa pełni zawsze funkcję służebną w gospodarce narodowej, nie można więc absolutnie wyizolować jej z całości, a w konsekwencji nie można oddzielić kontroli finansowej od gospodarczej.[4]

W ujęciu statycznym przedmiotem kontroli finansowej mogą być:

–          Środki trwałe (budowle, maszyny, budynki, itp.),

–          Środki obrotowe w ich formie materialnej,

–          Środki pieniężne – reprezentujące ogólną masę finansowego pokrycia działalności gospodarczej, bądź mające charakter specjalnych funduszów celowych czy rezerw pieniężnych odłożonych na ściśle określone cele.

W ujęciu dynamicznym przedmiotem kontroli finansowej mogą być:

–        Operacje zaopatrzenia w surowce i materiały oraz magazynowanie surowców, materiałów i wyrobów gotowych;

–        Operacje produkcyjne, zwłaszcza zaś sposób wykorzystywania środków obrotowych;

–        Operacje zbytu, transportu i spedycji;

–        Rozliczenia finansowe z dostawcami i odbiorcami, pracownikami, bankami, instytucjami ubezpieczeniowymi i budżetowymi

[1] B. R. Kuc „Kontrola i audyt w sektorze publicznym, wyd. PTM, Warszawa 2007, s.157

[2] Ibidem, s. 158

[3] Ibidem, s. 158

[4] Ibidem, s. 160