Kontrola finansowa jest rodzajem kontroli wyodrębnionym ze względu na jej przedmiot. W ujęciu teoretycznym przedmiotem kontroli finansowej są zjawiska i procesy finansowe. Kontrola finansowa służy badaniu prawidłowości gospodarki finansowej zarówno w sektorze publicznym, jak i niepublicznym.[1] Jej pojęcie zaczęło obowiązywać w dniu 1 stycznia 2002 r. wraz z wejściem w życie ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych.

Zgodnie ze znowelizowaną ustawą o finansach publicznych obowiązek utrzymywania systemu kontroli finansowej dotyczy wszystkich jednostek sektora publicznego.. Zaskakujące jest jednak to, że jeszcze w 2006 roku w wielu jednostkach nie opracowano procedur kontroli procesów związanych z gromadzeniem środków publicznych, dysponowaniem nimi oraz gospodarowaniem mieniem.

Kontrola finansowa to według ustawy, system zarządzania (procedury, instrukcje, zasady, mechanizmy) określony przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych, dotyczących procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem. Pod pojęciem tym mieści się więc system zapewnienia prawidłowego funkcjonowania jednostki, a nie jedynie procedury weryfikacji i kontroli dokumentów finansowo – księgowych, na co wskazywałoby potoczne rozumienie jej nazwy.

Takie ujęcie kontroli finansowej nawiązuje do współczesnych koncepcji kontroli wewnętrznej, prezentowanych w powszechnie uznawanych standardach. W celu prawidłowego ukazania relacji pomiędzy kontrolą finansową zdefiniowaną w przepisach ustawy, a kontrolą wewnętrzną określoną w tych dokumentach, poniżej przytoczono definicję kontroli wewnętrznej według „Wytycznych w sprawie standardów kontroli wewnętrznej w sektorze publicznym” INTOSAI: „Kontrola wewnętrzna jest integralnym procesem, na który ma wpływ zarząd jednostki oraz jej personel. Jest ona zaprojektowana tak, aby odnosić się do ryzyk i dawać rozsądne zapewnienie, że działania jednostki skierowane na wypełnianie jej misji pomagają jej również w osiągnięciu następujących ogólnych celów:

− prowadzenie uporządkowanej, etycznej, gospodarnej, skutecznej i wydajnej działalności,

− wypełnianie obowiązków związanych z odpowiedzialnością,

− zgodność z prawem i przepisami,

− ochrona zasobów przed utratą, niewłaściwym wykorzystaniem i zniszczeniem.[2]

Kontrola wewnętrzna jest procesem dynamicznym i integralnym, który musi być ciągle dostosowywany do zmian w organizacji. Kierownictwo i personel wszystkich szczebli muszą mieć współudział w tym procesie odnoszenia się do ryzyk i dawania rozsądnego zapewnienia o osiąganiu misji jednostki i jej ogólnych celów”.

Kontrolę finansową należy zatem określić jako część systemu kontroli wewnętrznej w danej jednostce dotyczącą procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem. Należy też zaznaczyć, że w praktyce wszystkie obszary funkcjonowania jednostki, są zawsze w pewnym stopniu powiązane co najmniej z jednym z powyższych procesów. Pojęcie kontroli finansowej należy zatem utożsamić z pojęciem kontroli wewnętrznej w ujęciu międzynarodowych standardów.[3]

Charakter systemu kontroli finansowej

System kontroli finansowej powinien być wbudowany w strukturę jednostki. Skuteczność kontroli finansowej wymaga, aby zadania z nią związane dotyczyły bieżącej działalności jednostki, tj. stanowiły część codziennych zadań wykonywanych przez pracowników na wszystkich szczeblach organizacyjnych. System kontroli finansowej nie zamyka się wyłącznie w procedurach, instrukcjach czy zarządzeniach kierownictwa. Skuteczność kontroli finansowej zależy od sposobu, w jaki kierownictwo i pracownicy jednostki wykonują obowiązki z nią związane. System kontroli finansowej, jako narzędzie wspomagające kierowanie jednostką, z uwagi na ograniczenia swojej skuteczności, nie może dać całkowitej pewności, że cele jednostki zostaną osiągnięte. Jednak pomimo tych ograniczeń, za pomocą skutecznego systemu kontroli finansowej można uzyskać rozsądny stopień pewności, że jednostka osiągnie swoje cele.[4]

[1] Finanse publiczne komentarz praktyczny pod redakcją Eugeniusza Ruśkowskiego

[2] Załącznik do Komunikatu Nr 13 Ministra Finansów z dnia 30 czerwca 2006 r. Standardy kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych

[3] Załącznik do Komunikatu Nr 13 Ministra Finansów z dnia 30 czerwca 2006 r. Standardy kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych

[4] Załącznik do Komunikatu Nr 13 Ministra Finansów z dnia 30 czerwca 2006 r. Standardy kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych