W przeciągu lat, jakie minęły od początków praktycznego zastosowania instytucji audytu wewnętrznego w zarządzaniu przedsiębiorstwem oraz zarządzania jednostkami sektora publicznego powstało kilkanaście definicji określających pojęcie audytu wewnętrznego. Materią tą zajmuje się wielu teoretyków i praktyków z różnych dziedzin. Jedną z pierwszych definicji audytu wewnętrznego jest ta opracowana przez L.B Sawyera, uznawanego w Stanach Zjednoczonych za osobę bardzo zasłużoną w tej materii i brzmi ona następująco: „Współczesny audyt wewnętrzny wywodzi się z dobrej umiejętności prowadzenia rachunkowości, przeobrażonej w zawód ukierunkowany na zarządzanie. Swego czasu audyt koncentrował się na poświadczaniu dokładności danych finansowych. Obecnie świadczy usługi, które obejmują badania i ocenę zarówno kontroli, jak i całej działalności jednostek publicznych i prywatnych.”[1]
Zdaniem jednego z autorytetów niemieckich w dziedzinie audytu wewnętrznego, „Audyt wewnętrzny to niezależna czynność sprawdzająca i oceniająca struktury i działania wewnątrz przedsiębiorstwa. Jest jednocześnie niezależną instytucją przeprowadzającą kontrolę wewnątrz przedsiębiorstwa i dostarczającą dokładnych ocen, analiz, zaleceń i informacji na temat sprawdzanych struktur i działań”[2] Do audytu wewnętrznego należy sprawdzenie i ocena skuteczności oraz efektywności systemu kontroli wewnętrznej, a także kontrola i ocena jakości wykonywania poszczególnych zadań gospodarczych. Audyt wewnętrzny świadczy również usługi doradcze pracownikom przedsiębiorstwa.
Zgodnie z definicją ustawową zawartą w art. 49 ustawy o finansach publicznych audytem wewnętrznym jest ogół działań obejmujących:
1. niezależne badanie systemów zarządzania o kontroli w jednostce w tym procedur kontroli finansowej, o których mowa w art. 47 ustęp 3, w wyniku, którego kierownik jednostki uzyskuje obiektywną i niezależną ocenę adekwatności, efektywności i skuteczności tych systemów;
2. czynności doradcze, w tym składanie wniosków, mające na celu usprawnienie funkcjonowania jednostki.
Ocena ta dotyczy w szczególności:
1. zgodności prowadzonej działalności z przepisami prawa oraz obowiązującymi w jednostce procedurami wewnętrznymi;
2. efektywności i gospodarności podejmowanych działań w zakresie systemów zarządzania i kontroli;
3. wiarygodności sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z wykonania budżetu.[3]
Z definicji tej wynika, że dzięki audytowi kierownik jednostki uzyskuje ocenę gospodarki finansowej pod względem legalności, gospodarności, celowości, rzetelności, a także przejrzystości i jawności.
Tabela 1.1 Kryteria oceny gospodarki jednostki
| Kryterium | Zakres badania |
| 1 | 2 |
| Legalność |
|
| Gospodarność | 1. Zapewnienia oszczędnego i efektywnego wykorzystania środków.2. Uzyskanie właściwej relacji nakładów i efektów.
3. Wykorzystanie możliwości zapobiegania lub ograniczania wysokości szkód powstałych w działalności jednostki. |
| Celowość | 1. Zapewnienie zgodności działań jednostki z jej celami statutowymi.2. Zapewnienie optymalizacji zastosowanych metod i środków oraz ich adekwatność do osiągnięcia założonych celów.
3. Zakres przyjętych przez kierownictwo kryteriów, faktów i okoliczności. |
| Rzetelność | 1. Wypełnianie obowiązków pracowniczych z należytą starannością, sumiennie, i terminowo.2. Przestrzeganie wewnętrznych procedur funkcjonowania danej jednostki.
3. Dokumentowanie działań i stanów faktycznych we właściwej formie, w wymaganych terminach, z uwzględnieniem faktów i okoliczności. |
| Przejrzystość | 1. Klasyfikowanie dochodów i wydatków publicznych.2. Stosowanie obowiązujących zasad rachunkowości.
3. Prowadzenie sprawozdawczości. 4. Ustalanie odpowiedzialności osób dysponujących zasobami publicznymi (ograniczanie ryzyka niecelowego wydania środków publicznych) |
| Jawność | 1. Udostępnianie sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostki.2. Udostępnianie innych informacji dotyczących funkcjonowania jednostki i podejmowania decyzji. |
Tabela 2 1 Źródło Kazimiera Winiarska „Audyt wewnętrzny 2008” wyd. Difin, Warszawa 2008, s.18
Ustawa ogranicza audyt do operacji finansowych, chociaż powszechnie jest on kojarzony z oceną całej działalności jednostki – finansowej jak i tej nie finansowej.
Instytut Audytorów Wewnętrznych definiuje audyt wewnętrzny następująco:
Audyt wewnętrzny stanowi niezależne, obiektywne działania o charakterze zapewniającym i doradczym, zaprojektowane w celu przysporzenia dodatkowej wartości i usprawnienia działalności danej instytucji. Pomaga on danej organizacji w osiąganiu jej celów poprzez wprowadzenie systematycznego, zdyscyplinowanego podejścia do oceny i poprawy skuteczności w zakresie procesów zarządzania ryzykiem, kontroli i kierowania organizacją. Pod pojęciem obiektywizm rozumiana jest postawa intelektualna audytora wewnętrznego wymagająca od niego przeprowadzenie zadania z wiarą w efekty swojej pracy oraz przekonaniu, iż unika on znaczących kompromisów w sprawach jakości. Audytor wewnętrzny nie może podporządkowywać swoich rozstrzygnięć opiniom innych osób. W celu efektywnego wypełniania postawionych przed nim zadań audytor musi pozostać niezależny, posiadając pełną swobodę w określaniu zakresu prac audytowych, realizacji audytów i wydawaniu wniosków pokontrolnych.[4] Usługi zapewniające to obiektywne badanie dowodów w celu dostarczenia niezależnej oceny procesów, zarządzania ryzykiem, kontroli oraz governance[5] w organizacji. Za usługi doradcze można przyjąć zakres usług wykraczający poza usługi zapewniające, które audytor może świadczyć dla wspomagania kierownictwa w osiąganiu celów. Charakter i zakres usług konsultingowych jest uzgadniany z usługobiorcą. Audyt wewnętrzny jest działalnością weryfikacyjną, tzn. jego zadaniem jest ocena prawidłowości funkcjonowania systemu kontroli wewnętrznej w organizacji. Audyt wewnętrzny wspomaga procesy usprawniania procesów i procedur kontrolnych w organizacji, poprzez wskazywanie obszarów wymagających usprawnień, nie jest jednak odpowiedzialny za wprowadzenie zmian do tych procedur. Audyt to działalność ciągła, zorientowana na wnoszenie wartości i usprawnianie procesów w organizacji.[6]Audytorzy wewnętrzni podczas procesu gromadzenia danych w celu zrozumienia i oceny ryzyka uzyskują wgląd w działalność operacyjną i zauważają możliwości usprawnień, co może okazać się niezwykle korzystne dla organizacji. Ryzykiem nazywa się tu niepewność związaną z wystąpienie zdarzeń, które mogą mieć wpływ na osiągnięcie zamierzonych celów. Mierzymy je w kategoriach następstw i prawdopodobieństwa.
Audyt wewnętrzny – poprzez identyfikację oraz ocenę ryzyka – niewątpliwie przyczynia się do skuteczniejszej realizacji zadań stawianych przed samorządem, szczególnie w obliczu aplikacji o środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, stając się przez to nieodzownym instrumentem w zakresie zarządzania ryzykiem w jednostce sektora finansów publicznych.[7]
Z zaprezentowanych definicji wynika, że za najbardziej prawidłowe można uznać następujące sformułowanie: audyt wewnętrzny to nowoczesny instrument zarządzania, zorientowany na cele jednostki organizacyjnej, identyfikujący i oceniający ryzyko działalności, wykorzystywany w sposób niezależny i obiektywny, w celu tworzenia wartości dodanej i usprawnienia działalności.[8]
[1] L.B. Sawyer, M.A. Dittenhofer, J.H. Scheiner, „Sawyer’s Internal Auditing, wyd. IV, Altamonte Springs 1996, s.3
[2] W. Luck, „Die Zukunft der Interne Revision, Entwiclungstendenzen der unternehmensintern Uberwachung, Erich Schmidt Verlag, Berlin 2000, s.1
[3] Ustawa o finansach publicznych z dnia 30 czerwca 2005 roku
[4] J. Banaszkiewicz „Audyt wewnętrzny spojrzenie praktyczne” , SK, Warszawa 2003, s.10
[5] Z ang. rządzenie
[6] Ibidem, s.11
[7] P. Sołtyk, „Zarządzanie ryzykiem jako przedmiot oceny audytu wewnętrznego”, Finanse Komunalne 3/2009, s.69
[8] K.Winiarska, Audyt wewnętrzny 2008, wyd. Difin, Warszawa 2008 s.22